ETYKA W PSYCHOLOGII

ETYKA W PSYCHOLOGII - Kazusy

Henry David Thoreau był amerykańskim eseistą, poetą i filozofem, głosicielem transcendentalnego indywidualizmu. Nurt tej filozofii powstał w Nowej Anglii jako nurt amerykańskiego romantyzmu. Czerpał z pięciu źródeł: „neoplatonizmu, niemieckiego idealizmu i mistycyzmu, mistycznej filozofii Wschodu, francuskich doktryn utopijnych oraz tradycji purytańskiej, szkockiej i kwakierskiej” [1]. Najbardziej znany jest jako autor eseju Obywatelskie nieposłuszeństwo, który opublikował w 1849 roku.

W 1846 r. Thoreau popadł w konflikt z państwem. W czerwcowy wieczór spotkał konstabla Sama Staplesa, który zażądał zapłacenia pogłównego. Thoreau nie miał wtedy przy sobie pieniędzy, więc Staples zaproponował, że zapłaci za niego. Thoreau uchylał się od płacenia podatku z innego powodu. Był przeciwny wojnie z Meksykiem a także zwolennikiem zniesienia niewolnictwa. Postanowił nie płacić podatku dla zasady. Sam Staples aresztował Thoreau i ten spędził noc w więzieniu. Na drugi dzień zawoalowana kobieta, najprawdopodobniej jego ciotka, zapłaciła podatek. Choć sama była abolicjonistką, uznała obecność Thoreau w więzieniu za skandaliczną. Inspiracją do zachowania Thoreau był podobny czyn jego przyjaciela i sąsiada Bronsona Alcotta, który w 1843 r. odmówił zapłacenia pogłowia, ponieważ uważał niewolnictwo za sprzeczne z konstytucją. Wtedy opłatę wniósł inny obywatel miasta, który uważał to za plamę na honorze dla ich miejscowości (Thoreau mieszkał w Concord, a pomiędzy 1845 a 1847 rokiem w concordzkim lesie nad stawem Walden w zbudowanej przez siebie chacie).

Postawa Thoreau nie wiąże się wyłącznie z jego sprzeciwem wobec wojny z Meksykiem czy z potępieniem instytucji niewolnictwa. Jak sam stwierdza, aprobuje zasadę mówiącą: „Najlepszy rząd to taki, który najmniej rządzi. (…) Rząd jest tylko organem wybranym przez naród, aby wypełniał jego wolę. Zanim jednak naród zdąży go w swych celach wykorzystać, organ ten dokonuje nadużyć i ulega deprawacji” [2]. Swój czyn podsumowuje następująco: „Pragnę po prostu odmówić posłuszeństwa państwu, skutecznie się wycofać i trzymać się z dala od niego. (…) Interesuje mnie jednak śledzenie skutków mojego posłuszeństwa. W istocie wypowiadam po cichu, na swój własny sposób, wojnę państwu, co nie przeszkadza, że, jak to zwykle bywa w podobnych wypadkach, nadal będę ciągnął z niego korzyści” [3]. Thoreau pragnął rządu, w którym nie będzie decydować większość, ale głos sumienia [4]. Jego poglądy można uznać za radykalne, skoro stwierdza: „Naród nasz musi znieść niewolnictwo i przerwać wojnę z Meksykiem, choćby miał za to zapłacić swoim istnieniem jako naród” [5]. Dla Thoreau ważne jest także powstanie państwa, które uzna jednostkę za mocniejszą od siebie, za niezależną siłę, z której ono samo czerpie moc [6].

Z przytoczonych fragmentów przebija indywidualizm i chęć zdobycia całkowitej niezależności od władzy, którą Thoreau uważa za szkodliwą, ponieważ nie spełnia ona moralnych standardów. „Życie obywatela, według Thoreau, powinno być hamulcem powstrzymującym machinę administracji. Obywatel ma prawo do nieposłuszeństwa. Thoreau, zgodnie z ideami transcendentalnego indywidualizmu, widział w państwie, narodzie czy społeczeństwie jedynie indywidualnych ludzi, żyjących w zorganizowanej gromadzie tylko na zasadach umowy i mających prawo ją unieważnić, jeśli uznają, że narzucona im droga kłóci się z nakazami prawa moralnego, którego obowiązani są bronić. A prawo moralne – stosownie do tradycji purytańskiej – uważał za prawo podstawowe” [7].

Opracował Tomasz Kuninski

Źródła:
• Encyclopedia Britannica
• Wikipedia
• W. Harding, Was It Legal? Thoreau In Jail [w:] American Heritage Magazine, 26/5, 1975.