POLSKI  ENGLISH

ETYKA W PSYCHOLOGII - Kazusy
Platoński Kriton a polityczne zobowiązanie - opis

W 399 r. p.n.e. skazano Sokratesa na śmierć. Oficjalne oskarżenie mówiło o demoralizacji młodzieży i o wyznawaniu bogów innych, niż te uznane przez państwową religię. Akcja Platońskiego Kritona toczy się w więzieniu. Filozof czeka na egzekucję. Nie mogła się ona odbyć dopóki nie powróci do Aten statek, którym miał wyprawić się mitologiczny Tezeusz na Kretę by zabić Minotaura. Sokratesa odwiedza tytułowy przyjaciel Kriton. Był to człowiek bardzo bogaty, blisko związany z Sokratesem. Filozof wspomina o nim w Obronie. Pojawia się także w Fedonie. Towarzyszył więc Sokratesowi w ostatnich momentach życia.

Kriton pragnie uratować swojego przyjaciela. Proponuje przekupienie strażników i ucieczkę do Tesalii. Jego motywacja ma dwa podłoża. Po pierwsze, myśli o dobru Sokratesa i pragnie uratować go przed śmiercią. Po drugie, Kriton myśli o własnej reputacji. Uważa bowiem, że spotka go w oczach innych ludzi hańba, jeśli nie pomoże przyjacielowi w potrzebie. Fakt, że oznaczałoby to złamanie wyroku sądu, nie wydaje się stanowić jakiegokolwiek dylematu dla niego.

Sokrates, co zrozumiałe, odrzuca propozycję Kritona. Podaje przy tym różnego rodzaju argumenty. Sam dialog można najprościej podzielić na dwie części. Pierwszą z nich stanowi rozmowa dwóch przyjaciół, drugą monolog Sokratesa, który wciela się w rolę praw Ateńskich i podaje kolejne argumenty mające przekonać Kritona, że decyzja o nieuciekaniu jest słuszna.

Kritona uważa się za jedno z pierwszych dzieł poruszających problematykę politycznego zobowiązania. Najprościej problem politycznego zobowiązania określa się jako zbiór zagadnień związanych z relacją pomiędzy polityką a moralnością. W znacznej mierze sprowadza się on do pytania o to, dlaczego człowiek jest moralnie zobowiązany do przestrzegania prawa, posłuszeństwa wobec władzy, itp. [1].

Argumenty podane w mowie praw zostaną przedstawione w Komentarzu. Argument z pierwszej części dialogu sprowadza się do tego, że czynienie zła oznacza czynienie niesprawiedliwości, a ucieczka oznaczałaby uczynienie zła komuś, „komu najmniej należy” [2]. Jak wiemy to z kazusu „Sokrates a obywatelskie posłuszeństwo w Obronie”, dla filozofa najważniejsze są względy sprawiedliwości. Ponieważ ucieczka byłaby niesprawiedliwością, trzeba zostać w więzieniu. Zauważmy jednak, że państwo jest dla Sokratesa tym, komu należą się specjalne względy.

Opracował Tomasz Kuniński

[1] Hopton T., Political Obligation [w:] Encyclopedia of Applied Ethics, ed. D. Callahan, P. Singer, R. Chadwick, Academic Press, 1998, s. 596.

[2] Platon, Kriton, tłum. W. Witwicki, różne wydania, 50a.