POLSKI  ENGLISH

ETYKA W PSYCHOLOGII - Kazusy
Fałszywe wspomnienia - komentarz

Wydarzenia odnoszące się do terapii mających na celu „odzyskiwanie” utraconych wspomnień stały się podstawą nie tylko licznych badań dotyczących zagadnień związanych z psychologią pamięci (por. np. Loftus, Palmer, 1978; Hyman, Billings, 1998; Mazzoni, Lombardo, Malvagia, Loftus, 1999), ale również poruszyły kwestię nieetycznych praktyk psychoterapeutycznych. Witkowski (2009), analizując opisy sesji odzyskiwania wspomnień, podkreśla, że psychoterapeuta narzucał klientom swoją interpretację wniosków, do których doszedł po zastosowaniu techniki regresji – często była to interpretacja daleko odbiegająca od tego, co powiedziała klientka. Autor podkreśla, że być może skłonność terapeutów do pomagania klientom we „właściwym” odczytaniu ich uczuć czy snów wynika z przekonania psychoterapeutów, że klient nie potrafi sam dostrzec oczywistych treści, gdyż podlega tzw. oporowi. Klient nie chce dopuścić do świadomości silnie traumatycznych przeżyć, w związku z czym stosuje obronę swojego Ja w postaci niemożności dotarcia do swoich wspomnień. Stąd w przypadku „trudniejszych” klientów zaleca się stosowanie np. hipnozy czy medykamentów mających na celu usprawnienie działania pamięci.

Współcześnie zasady etyczne różnych nurtów psychoterapeutycznych łączy m.in. przekonanie, że psychoterapeucie nie wolno manipulować klientem. Wszelkie formy ingerowania np. w system wartości klienta czy jego poglądy religijne są niezgodne z zasadą szacunku dla autonomii klienta. Teoretycy i praktycy psychoterapii od wielu już lat toczą dyskusję na temat podstaw światopoglądowych nurtów psychoterapeutycznych i ich wpływu na wolność stanowienia o sobie klienta. Z drugiej strony zwraca się uwagę, iż psychoterapia często narusza autonomię klienta poprzez ingerowanie w intymne obszary jego życia. Uprawnia ją do tego zasada kierowania się dobrem klienta, która jest z kolei uprawomocniona zgodą pacjenta na poddanie się oddziaływaniom mającym przynieść poprawę jego stanu. Kodeks Etyczno-Zawodowy Psychologa (1991, s. 1) zaznacza: „Naczelną wartością dla psychologa jest dobro drugiego człowieka”. Kodeks Etyczny Psychoterapeuty (2002, s. 166) formułuje tę samą zasadę innymi słowami: „Obowiązkiem terapeuty jest uwzględnianie przede wszystkim dobra osób pozostających w terapii”. Kodeksy anglojęzyczne również za najważniejszą zasadę przyjmują działanie na rzecz dobra pacjenta/klienta/osoby pozostającej w terapii, np. w kodeksie Amerykańskiego Towarzystwa Psychologicznego (2010) możemy znaleźć zdanie: „Psychologowie starają się działać na korzyść tych, z którymi pracują i nie szkodzić im”. Pojawia się jednak pytanie, jak głęboko może sięgnąć terapeuta w psychikę klienta, kierując się jego dobrem? Warto zapytać również, czy zgoda klienta na udział w procesie terapii dotyczy tylko kwestii mających związek z problemem, z którym zgłosił się po pomoc, czy terapeuta ma prawo poruszać także kwestie nie odnoszące się do tego problemu?

Innym zagadnieniem związanym z ruchem fałszywych wspomnień jest dobro osób bliskich klientowi. Psychoterapeuta, kierując się dobrem klienta w procesie psychoterapii, często zdaje się nie zauważać, jaki wpływ jego działania mogą mieć na relacje klienta z bliskimi mu osobami, np. członkami rodziny czy przyjaciółmi. Psychoterapeuta zawsze słyszy relację swojego klienta, ufa mu, nie wie, jak sytuację spostrzegają osoby o których klient opowiada. W powyższej sytuacji terapeuta może argumentować, że krzywda, która w jego przekonaniu spotkała klienta, nakazywała mu skoncentrowanie się na dobrostanie właśnie klienta – rodzina powinna zostać ukarana za czyny, których się dopuściła. Niestety, pewność siebie terapeutów w odzyskiwaniu „utraconych” wspomnień doprowadziła do tragedii wielu rodzin: zerwanie kontaktów z rodzicami, niemożność odzyskania utraconego zaufania, a nawet próby samobójcze klientek, które nie mogły znieść myśli o swojej przeszłości. W Stanach Zjednoczonych powstała organizacja False Memory Fundation, zrzeszająca m.in. klientów, którym zostały zaindukowane wspomnienia. Ma ona na celu walkę z terapiami bazującymi na manipulacji i indukowaniu wspomnień pacjentom oraz uświadamianie społeczeństwa co do tych procedur (Seligman, Walker, Rosenhan, 2003).

Literatura cytowana:

• Hyman, I.E., Billings, F.J. (1998). Indyvidual differences and the creation of false childhood memories. Memory, 1, 1-20.

• Jagodzińska, M. (2008). Psychologia pamięci. Badania, teorie, zastosowania. Warszawa: Wydawnictwo Helion.

• Loftus, E.F., Palmer, J.C. (1978). Reconstruction of automobile destruction: An example of the interaction between language and memory. Journal of verbal Learning and Verbal Behavior, 13, 585-589.

• Mazzoni, G.A.L., Lombardo, P., Malvagia, S., Loftus, E. F. (1999). Dream interpretation and false beliefs. Professional Psychology: Research and Practice, 30, 45-50.

• Seligman, M.E.P., Walker, E.F., Rosenhan, D.L. (2003). Psychopatologia. Warszawa: Zysk i s-ka.

• Witkowski, T. (2009). Zakazana psychologia. Tom I. Taszów: Biblioteka Moderatora.

Literatura rozszezrająca:

• Loftus, E.F., Pickrell, J.E. (1995). The formation of false memories. Psychiatric Annals, 25, 720-725.

• Loftus, E.F. (1993). The reality of repressed memories. American Psychologist, Vol 48 (5), 518-537.

• Toeplitz-Winiewska, M. (2009). Udzielanie pomocy psychologicznej. W J. Brzeziński, B. Chyrowicz, W. Poznaniak i M. Toeplitz-Winiewska, Etyka zawodu psychologa. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.