ETYKA W PSYCHOLOGII

ETYKA W PSYCHOLOGII - Kazusy

Dzięki sprawie O’Connor przeciwko Donaldson zwrócono uwagę na prawa osób chorych psychicznie przymusowo hospitalizowanych. Sąd Najwyższy Stanów Zjednoczonych orzekł, że państwo nie może ograniczać prawa do wolności osób chorych psychicznie, które nie stanowią zagrożenia dla siebie i innych oraz są w stanie samodzielnie lub z pomocą osób bliskich funkcjonować poza szpitalem psychiatrycznym.

W Polsce Sąd Najwyższy orzekł, że „[c]ele zdrowotne (wyleczenie, poprawa stanu zdrowia) nie powinny być osiągane za wszelką cenę, kosztem innych ważnych dóbr osobistych pacjenta z zaburzeniami psychicznymi" (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 10.03.1998 r. I CKN 571/97). Ustawa o ochronie zdrowia psychicznego ogranicza stosowanie przymusu w leczeniu osób chorych psychicznie (przymusowe badanie, przymusowa hospitalizacja, przymus bezpośredni) do sytuacji ściśle określonych oraz poddanych kontroli i nadzorowi ze strony sądu opiekuńczego. Ustawa podkreśla, że zdrowie psychiczne stanowi fundamentalne dobro osobiste człowieka, a obowiązkiem państwa jest ochrona tego dobra oraz wszelkich praw przysługujących osobom cierpiącym psychicznie. Wśród tych praw jednym z podstawowych jest zgoda osoby chorującej psychicznie na hospitalizację. Sam fakt posiadania choroby psychicznej nie implikuje, iż osoba taka nie jest w stanie decydować o sobie. Nie uzna, że zgodę pacjenta stanowi np. jego milczenie czy brak reakcji – lekarz musi mieć pewność co do wyrażenia przez pacjenta zgody na leczenie. Art. 3 pkt. 4 Ustawy wskazuje, że oprócz uzyskania zgody pacjenta, lekarz ma obowiązek poinformować go „o celu przyjęcia do szpitala psychiatrycznego, jego stanie zdrowia, proponowanych czynnościach diagnostycznych i leczniczych oraz o dających się przewidzieć skutkach tych działań lub ich zaniechania”. Niedopełnienie tych dwóch obowiązków przez lekarza jest nieetyczne oraz niezgodne z prawem.

Trzeba podkreślić, że sama choroba psychiczna nie jest wystarczającym powodem przymusowej hospitalizacji. Hospitalizacja bez zgody pacjenta następuje w sytuacji, gdy zagraża on swojemu życiu (np. zamierza popełnić samobójstwo) lub innym osobom (np. grozi bliskim, jest agresywny w stosunku do członków rodziny itp.) (art. 23 ust. 1 i 24 ust. 1 Ustawy). Także i w tej sytuacji lekarz przyjmujący ma obowiązek poinformować chorego o przyczynie przyjęcia do szpitala oraz o przysługujących mu prawach. Przymusowa hospitalizacja może mieć miejsce również na podstawie artykułu 29 Ustawy, który stanowi, iż „dotychczasowe zachowanie [osoby chorej psychicznie] wskazuje na to, że nieprzyjęcie do szpitala spowoduje znaczne pogorszenie stanu jej zdrowia psychicznego” oraz osoba taka „jest niezdolna do samodzielnego zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych, a uzasadnione jest przewidywanie, że leczenie w szpitalu psychiatrycznym przyniesie poprawę jej stanu zdrowia”.

W przypadku sprawy O’Connor przeciwko Donaldson kurator szpitala zdecydowanie nadużył swojej władzy w stosunku do pacjenta. Lekarz, w tym psychiatra, powinien dążyć do tego, aby jego relacja z pacjentem była w miarę możliwości symetryczna. Oczywiście trudno o symetrię w sytuacji, gdy to lekarz jest ekspertem od zdrowia psychicznego, jednak nie może on zapominać, że pacjent jako osoba ma swoje prawa, takie jak prawo do prywatności czy dobrowolności leczenia. Każdy przymus stosowany wobec pacjenta powinien być przemyślany i uzasadniony, gdyż w przeciwnym wypadku zostaje on pozbawiony konstytucyjnie zagwarantowanego prawa do wolności.

Literatura cytowana:

• O’Connor v. Donaldson

• Koocher, G.P., Keith-Spiegel, P. (2008). Ethics in psychology and the mental health professions. Oxford: Oxford University Press [The Right to Refuse Treatment str. 114].

• Ustawa o ochronie zdrowia psychicznego.

Literatura rozszerzająca:

• Fiutak, A., Dąbrowski, J. (2012). Udzielanie pomocy terapeutycznej. Aspekty prawne. Warszawa: Wydawnictwo Difin.

• Peele, R., Chodoff, P. (2009). Involuntary hospitalization and deinstitutionalization [w:] S. Bloch, S.A. Green (red.), Psychiatric ethics (4th edition). Oxford: Oxford University Press.

• Grisso, T., Appelbaum, P.S. (1998). Assessing competence to consent to treatment. New York: Oxford University Press.

• Simon, R. J., Aaronson, D.E. (1988). The insanity defense. New York: Praeger.