ETYKA W PSYCHOLOGII

ETYKA W PSYCHOLOGII - Kazusy

Wątpliwości wokół wyroku w sprawie Ford kontra Wainwright zwracają uwagę na problematykę diagnozy psychiatrycznej jako czynności decydującej o dalszym życiu osoby diagnozowanej. Z reguły celem diagnozy lekarskiej oraz psychologicznej jest rozpoznanie ewentualnego zaburzenia o którym świadczą symptomy opisywane przez pacjenta, określenie wskazań do podjęcia leczenia, a także wydania opinii lub zaświadczenia o stanie zdrowia pacjenta na potrzeby instytucji kształcących (brak przeciwskazań do podjęcia dalszej nauki), miejsca pracy pacjenta (brak przeciwskazań do wykonywania danej pracy) czy sądu (np. możliwość niepoczytalności oskarżonego w chwili dokonywania przestępstwa). Diagnoza psychiatryczna nie jest łatwym zadaniem, gdyż diagnosta próbuje wniknąć w świat myśli i przeżyć pacjenta, do którego broni dostępu nawet zdrowy człowiek (Bilikiewicz, 2002). W związku z tym wymaga to od psychiatry empatii, cierpliwości oraz jasnego formułowania pytań.

Na psychiatrze czy psychologu dokonującym diagnozy spoczywa ogromna odpowiedzialność związana z zapewnieniem odpowiednich warunków podczas badania oraz wystawiania opinii – warunków, które mają pomóc w uzyskaniu jak najbardziej obiektywnych wyników przeprowadzanych czynności diagnostycznych. Bilikiewicz (2002) sugeruje, aby stawiać diagnozę na podstawie szeroko zakrojonego wywiadu – jeśli istnieje taka możliwość wywiadu zarówno subiektywnego (pacjent odpowiada na pytania psychiatry) oraz behawioralnego (obserwacja zachowania pacjenta) – a także posługując się szerokim spectrum narzędzi diagnostycznych takich jak kwestionariusze, skale, testy itp. Psychiatrzy badający Forda nie zapewnili odpowiedniego obiektywizmu wydanej przez siebie opinii, gdyż dokonali diagnozy na podstawie krótkiej, 30-minutowej, rozmowy ze skazanym. Co więcej, każda sytuacja wzbudzająca wątpliwości co do poprawności diagnozy, a z taką sytuacją mieli do czynienia psychiatrzy powołani przez Sąd Najwyższy Stanu Floryda, powinna być szczegółowo i dokładnie rozpatrzona z intencją kierowania się dobrem pacjenta. Dodatkowo Bilikiewicz (2002) zwraca uwagę, że nawet najbardziej doświadczonym psychiatrom zdarza się zapominać, iż diagnoza polega na porównywaniu stanu psychicznego pacjenta z przekonaniami jakie dany psychiatra posiada na temat zdrowia psychicznego. Stąd biorą się sprzeczne opinie na temat stanu zdrowia psychicznego tego samego pacjenta. Tymczasem diagnoza powinna być traktowana jako użyteczne narzędzie służące interpretowaniu fenomenów klinicznych, podczas gdy uważana bywa za sposób na ustalenie obiektywnej, niepodważalnej prawdy o jednostce (Świtaj, 2009).

Inną kontrowersyjną kwestią dotyczącą diagnozy psychiatrycznej dokonywanej w instytucjach sądowych jest problematyka relacji psychiatra-diagnozowany (Gutheil, 2009). Niektórzy zwracają uwagę, że dokonywanie diagnozy psychiatrycznej pod kątem wykonania kary śmierci jest nieetyczne w kontekście etyki zawodu psychiatry, gdyż psychiatra nie ma prawa brać udziału w działaniach, które mogą przynieść śmierć pacjentowi (wytyczne Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego, Amerykańskiego Towarzystwa Medycznego czy Światowego Towarzystwa Psychiatrycznego). Appelbaum (1997, debata) uważa jednak, że działanie takie jest jak najbardziej etyczne, gdyż nieetycznym byłoby odebranie skazanemu możliwości zdiagnozowania choroby psychicznej, która uniemożliwiła mu jasną ocenę sytuacji podczas dokonywania zbrodni czy sprawia, że nie zdaje on sobie sprawy z powagi własnej sytuacji oraz nie rozumie zasadności otrzymanego wyroku. Jego zdaniem mówienie prawdy oraz szacunek dla osoby ludzkiej kieruje działaniami psychiatry w każdej sytuacji zawodowej. Hoge (1997, debata) argumentował, że jego zdaniem przeciwnicy dokonywania diagnozy psychiatrycznej w sytuacji wyroku śmierci tak naprawdę ukrywają pod tym sprzeciwem osobisty opór przeciwko karze śmierci. Jednakże inni podkreślali, że lekarz ma za zadanie leczyć i nieść pomoc pacjentowi, natomiast świadomy udział w działaniach mogących przynieść szkodę pacjentowi jest nieetyczny (Hartmann, 1997, debata). Freedman (1997, debata) dodał, że nieważne w jaki sposób zwolennicy diagnozy uzasadniają udział psychiatry w diagnozowaniu, zawsze będzie on spostrzegany jako „pomocnik kata”, co jest niezgodne z Kodeksem Norymberskim. Appelbaum (1997, debata) stwierdził, że w przeciwnym wypadku psychiatrzy będą spostrzegani jako lekarze, którzy nie chcą wykorzystywać swoich umiejętności zawodowych aby nieść pomoc ludziom będącym w trudnej sytuacji życiowej, często cierpiącym na ciężkie zaburzenia psychiczne. Spory odnośnie roli psychiatry w diagnozie dokonywanej w sytuacji kary śmierci nie zostały do dziś rozstrzygnięte.

Literatura cytowana:

• Appelbaum Paul, Freedman Alfred, Hartmann Lawrence, Hoge Steven K. – debata, Psychiatric News, 1997

• Bilikiewicz, A. (2002). Diagnostyka psychiatryczna. W A. Bilikiewicz, S. Pużyński, J. Rybakowski, J. Wciórka (red.), Psychiatria. Tom I. Wrocław: Elsiever Urban & Partner.

• Ford v. Wainwright (APA), Ford v. Wainwright (Justia)

• Gutheil, T.G. (2009). Ethics and forensic psychiatry. W S. Bloch i S.A. Green (red.), Psychiatric ethics (4th edition). Oxford: Oxford University Press.

• Świtaj, P. (2009). Rola diagnozy psychiatrycznej w procesie stygmatyzacji osób z zaburzeniami psychicznymi. Postępy Psychiatrii i Neurologii; 18 (4): 377-386.

Literatura rozszerzająca:

• Atkins v. Virginia (2002)

• Mental Illness and the Death Penalty – witryna internetowa organizacji Death Penalty Information Center

• Miller, K.S. (1993). Executing the Mentally Ill: The Criminal Justice System and the Case of Alvin Ford. SAGE Publications.

• Pobocha, J. (2010). Opiniowanie w zaburzeniach psychicznych – błędy i trudności. Orzecznictwo Lekarskie, 7(1): 50-60.