POLSKI  ENGLISH

ETYKA W BIOTECHNOLOGII - Kazusy
Eksperyment więzienny - komentarz

Brzeziński (2009) koncentruje się na dwóch kwestiach etycznych związanych z eksperymentem więziennym. Po pierwsze, zastanawia się, czy można mówić o świadomej zgodzie osób badanych na udział w badaniu, jeżeli sami eksperymentatorzy podkreślają, iż nie przewidzieli takiej dynamiki społecznej wewnątrz grupy badanej. Po drugie, dziwi go fakt, że tak doświadczony badacz jak prof. Zimbardo nie tylko nie przeanalizował wszystkich możliwych skutków swojego eksperymentu dla osób biorących w nim udział, ale także wyznaczył sobie rolę „dyrektora” więzienia i dał się pochłonąć wypadkom, które miały w nim miejsce, zamiast pozostać neutralnym obserwatorem. Zimbardo przyznaje, że przed rozpoczęciem badania zasięgnął konsultacji u osób mających doświadczenie związane ze środowiskiem więziennym, nietrudno było więc wysunąć przypuszczenie, że symulacja więzienia może dostarczyć czynników stresogennych osobom badanym. Co więcej, Banuazizi i Mohavedi (1975) przeprowadzili ankietę, w której prosili respondentów o zapoznanie się z procedurą eksperymentalną badania więziennego, a następnie sprawdzili, ile osób jest w stanie przewidzieć zachowanie „strażników” i „więźniów”. Wyniki są jednoznaczne: aż 90% respondentów przewidziało, że „strażnicy” staną się agresywni i brutalni. Zimbardo nie wywiązał się więc z obowiązku ochrony osób badanych przed doznawaniem dyskomfortu fizycznego i psychicznego (zasada I Ethical principles in the conduct of research with human participants Amerykańskie Towarzystwo Psychologiczne).

Część krytyków eksperymentu więziennego (por. np. Banuazizi A., Mohavedi S., 1975; Savin H.B., 1973) uważa, że odkrycie dokonane za jego pomocą nie przyniosło aż tak wielkiego wkładu w naukę, aby wolno było badaczom narazić osoby badane na tak wyczerpujące fizycznie i psychicznie warunki. Zimbardo (1974) broni się pisząc: [p]otencjalna wartość społeczna naszych badań wynika ściśle z faktu, że normalni zdrowi, wykształceni mężczyźni pod wpływem instytucjonalnego nacisku «środowiska więziennego» mogą się tak radykalnie zmienić (Zimbardo et al., 1974, za: Jankowski K., 1978). Jednocześnie badacz dodaje, że eksperyment więzienny ukazał potrzebę szybkiej reformy systemu penitencjarnego w Stanach Zjednoczonych.

Literatura cytowana:

• Banuazizi A., Mohavedi S. (1975). Interpersonal dynamics in a simulated prison: A methodological analysis. American Psychologist, Vol 30(2), s. 152-160.

• Haney C., Banks C., Zimbardo P. (1973). Dynamika relacji interpersonalnych w warunkach symulowanego więzienia. [w] J. Siuta (red.), Konteksty ludzkich zachowań (s. 17-30). Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.

• Savin H.B. (1973). Professors and psychological researchers: Conflicting values in conflicting roles. Cognition, 2(1), s. 147-149.

Literatura rozszerzająca:

• Eysenck H., Eysenck M. (1996). Eksperymentalna symulacja więzienia. [w] H. i M. Eysenck, Podpatrywanie umysłu. Dlaczego ludzie zachowują się tak, jak się zachowują? (s. 59-68). Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.