BIOETYKA / WPROWADZENIE

… ani utylizacja zwłok sama w sobie, ani fakt, że jest ona odmianą kanibalizmu, nie muszą być wartościowane negatywnie. Wprawdzie bowiem utylizowanie zwłok powoduje powstawanie zjawisk kryminalnych, ale przecież wszystko może być wykorzystane w złych celach; jeśli zaś chodzi o aspekt kanibalistyczny, to jego ocena zależy od intencji osób działających, ta zaś zdaje się być wręcz szlachetna. Tak więc te dwa aspekty praktyk transplantacyjnych nie wskazują jeszcze na dokonującą się zmianę oblicza moralnego naszej cywilizacji.

Pozostaje jednak trzeci, wolitywny, aspekt zabiegów transplantacyjnych. Jest on konsekwencją faktu, że oto medycyna po raz pierwszy znalazła się w sytuacji, kiedy może uratować życie człowiekowi wyłącznie dzięki śmierci drugiego człowieka; tym samym zaś oczekiwanie na organ do przeszczepu jest w istocie oczekiwaniem na śmierć drugiego człowieka. Na śmierć drugiego człowieka czeka pacjent, grono osób mu najbliższych oraz zespół lekarski. Znamienne jest, że ten aspekt transplantacji pomija się w rozważaniach etyków. Dowodzi to, jak powszechne i oczywiste stało się przeświadczenie, iż człowiek pragnie żyć za wszelką cenę – tyle tylko, że przeświadczenie to wypieramy usilnie ze świadomości.

(…)

Oczekiwanie czyjejś śmierci, łączenie z tą śmiercią jakichś nadziei jest niegodne człowieka; tak przynajmniej sądziło się z punktu widzenia etyki dotychczasowej. Jednak sytuacja człowieka oczekującego na przeszczep jest nieporównywalna z dotychczasowymi doświadczeniami w sferze działań podlegających ocenie moralnej. Nikt nie ma prawa oceniać człowieka znajdującego się w sytuacji skrajnej. Dlatego z góry zakładamy, że w świadomości pacjenta nie może mieścić się refleksja moralna, gdyż wypełnia ją całkowicie ogromne pragnienie przeżycia, a zatem z góry przyjmujemy, że oczekiwanie na organ nie jest – w płaszczyźnie sumienia biorcy – oczekiwaniem czyjejś śmierci. I konsekwentnie wolimy nie zastanawiać się nad tym, że wprawdzie nikt nie wie, jak sam zachowałby się w sytuacji skrajnej, ale każdy ma moralny obowiązek wiedzieć, jak powinien się w takiej sytuacji zachować – nawet jeśli dopuszcza, że w warunkach ekstremalnych może nie sprostać własnym oczekiwaniom i swoje życie uzna za ważniejsze od życia jakiegoś nieznanego mu człowieka. Tym bardziej powinien to wiedzieć moralista.

Kopania [1999], s. 53, 54