BIOETYKA / WPROWADZENIE

BIOETYKA / WPROWADZENIE - Kazusy

komentarz

Jane ROE i inni v. Henry WADE.
Sygn. 410 U.S. 113, 93 S.Ct. 705.
Wyrok z dnia 22 stycznia 1973 r.

OPIS OKOLICZNOŚCI SPRAWY

Ciężarna kobieta występująca w sprawie jako Jane Roe (w sprawach tego typu personalia stron procesowych są anonimizowane i strony te występują oficjalnie jako Jane Roe, John Doe etc.) wniosła do Sądu Okręgowego Okręgu Północnego w Teksasie pozew zbiorowy przeciwko Prokuratorowi Okręgowemu w Teksasie o stwierdzenie, że przepisy ustawodawstwa stanu Teksas odnoszące się do przesłanek wykonania aborcji są niekonstytucyjne. Przepisy te penalizowały wykonanie każdego zabiegu przerwania ciąży, a także udzielenie pomocy do wykonania takiego zabiegu oraz usiłowanie jego wykonania, chyba że celem zabiegu miało być uratowanie życia matki. Ratowanie życia matki było zatem jedyną okolicznością wyłączającą przestępność czynu, i to jedynie w sytuacji, w której konieczność wykonania zabiegu w celu ratowania życia matki została potwierdzona opinią lekarza.

Roe była niezamężną, ciężarną kobietą. Chciała poddać się zabiegowi przerwania ciąży w Teksasie, a nie mogła sobie pozwolić na wyjazd w tym celu do innego stanu. Do pozwu Roe dołączył się lekarz James Hubert Hallford, który twierdził, że ustawowa przesłanka legalności wykonania zabiegu aborcji jest nieostra, oraz małżeństwo Johna i Mary Doe; stan zdrowia Mary Doe wskazywał, że zajście w ciążę i urodzenie dziecka mogłoby jej zagrażać, zatem małżeństwo Doe domagało się, na tę okoliczność, możliwości legalnego poddania się zabiegowi przerwania ciąży w Teksasie. Sąd Okręgowy wydał wyrok, który był częściowo korzystny dla powodów, w szczególności dlatego, że w zakresie rozstrzygnięcia co do istoty sprawy, Sąd ten stwierdził niekonstytucyjność ustawodawstwa stanu Teksas. Zdaniem Sądu, przepisy te były niezgodne z Dziewiątą Poprawką do Konstytucji Stanów Zjednoczonych, zgodnie z którą katalog wymienionych w konstytucji praw i wolności obywateli nie może być interpretowany w ten sposób, by ograniczyć inne prawa i wolności przysługujące obywatelom. Jednakże, obie strony sporu odwołały się od tego wyroku do Sądu Najwyższego Stanów Zjednoczonych.

ROZSTRZYGNIĘCIE SĄDU

Sąd Najwyższy w opinii przygotowanej przez sędziego Blackmuna stwierdził, co następuje:

1) Przepisy ustawy karnej, zgodnie z którymi wykonanie zabiegu aborcji jest legalne wyłącznie wtedy, jeżeli zabieg ma ratować życie matki, jak również przepisy abstrahujące w tym kontekście od stopnia zaawansowania ciąży oraz innych istotnych interesów, należy uznać za niezgodne z Konstytucją Stanów Zjednoczonych, a konkretnie z Czternastą Poprawką do Konstytucji Stanów Zjednoczonych. Zdaniem Sądu Najwyższego, Czternasta Poprawka, jako przepis odnoszący się do pojęcia „wolności osobistej”, chroni w szczególności konstytucyjne prawo jednostek do prywatności. Sąd zauważył, że konstytucyjne prawo do prywatności nie jest explicite wymienione w przepisach rangi konstytucyjnej, ale stwierdził również, że konieczność jego ochrony wynika z treści Czternastej Poprawki. Zdaniem Sądu Najwyższego, pojęcie prywatności jest wystarczająco szerokie, by objąć również sferę decyzji kobiety związaną z ewentualnym przerwaniem ciąży. Sąd wskazał w tym miejscu na poważne konsekwencje, zarówno zdrowotne, jak i społeczne, jakie ponosi kobieta w związku z urodzeniem dziecka w ogólności, w szczególności wtedy, jeżeli dziecko nie pochodzi z małżeństwa lub nie jest przez matkę chciane. Jednocześnie Sąd zauważył, że prawo kobiety do podjęcia decyzji o usunięciu ciąży nie ma jednakże charakteru absolutnego. Ustawodawca projektujący przepisy odnoszące się do zabiegu przerwania ciąży może wziąć pod uwagę takie kwestie, jak ochrona zdrowia oraz ochrona życia poczętego.

Sąd zrezygnował z udzielenia odpowiedzi na pytanie o początek życia ludzkiego.

W uzasadnieniu orzeczenia wskazano, że kwestia ta nie została rozstrzygnięta w sposób jednoznaczny przez lekarzy, filozofów oraz teologów. Dlatego też, na obecnym stadium rozwoju wiedzy, nie powinna być przedmiotem rozważań sądów.

W tekście uzasadnienia wyroku przytoczono liczne przykłady z historii myśli unaoczniające zasadniczą rozbieżność poglądów co do momentu początkowego ludzkiego życia. Stąd – zdaniem Sądu – niedopuszczalne jest, by władze stanu Teksas wybierały jedną z dyskutowanych teorii (a mianowicie, że momentem początkowym ludzkiego życia jest poczęcie) i, opierając się na tej teorii, ograniczały prawa ciężarnych kobiet.

Sąd podał następujące wytyczne mające na celu zaprojektowanie przepisów zgodnych z Konstytucją:

a. W terminie w przybliżeniu do końca pierwszego trymestru ciąży wykonanie zabiegu aborcji winno być legalne, i opierać się na osądzie lekarza. Zasadniczo zatem ustawodawca winien nie regulować procedury wykonania zabiegu w tym zakresie,
b. W odniesieniu do dalszych stadiów zawansowania ciąży, można wprowadzać ustawodawstwo regulujące procedurę dokonania zabiegu, mając na uwadze ochronę zdrowia matki,
c. W odniesieniu do tego stadium ciąży, w którym płód jest już zdolny do przeżycia poza organizmem matki, możliwe jest wprowadzenie ustawodawstwa regulującego procedurę wykonania zabiegu, a nawet zakazującego jego wykonania. Nie można jednak zakazywać wykonania zabiegu, jeżeli jest on, zgodnie z opinią lekarza, konieczny dla zachowania życia lub zdrowia matki.

2) Do wykonania zabiegu aborcji jest uprawiony wyłącznie lekarz, który posiada aktualne uprawnienia do wykonywania zawodu na terenie danego stanu.

ZDANIA ODRĘBNE

Sędzia Stewart poparł rozstrzygnięcie Sądu, jak również stanowisko, że Czternasta Poprawka chroni również prawo obywateli do prywatności. W swojej argumentacji powołał się jednak na inne rozstrzygnięcia, niż miało to miejsce w opinii większości.

Sędzia Rehnquist złożył zdanie odrębne. Zdaniem tego sędziego, Sąd Najwyższy popełnił błąd w rozumowaniu, ponieważ zaproponował regułę, zgodnie z którą nie jest możliwe nakładanie restrykcji na wykonywanie zabiegów przerywania ciąży w pierwszym semestrze w sytuacji, w której ciąża powódki była już bardziej zaawansowana. Sąd stworzył zatem regułę, która nie odpowiadała faktom sprawy. Niezależnie od tej technicznej uwagi, sędzia Rehnquist zakwestionował również rozstrzygnięcie co do jego istoty. Jego zdaniem, decyzja legislacyjna stanu Teksas mieściła się w sferze dopuszczalnej przez Czternastą Poprawkę do Konstytucji, ponieważ nie prowadzi ona do całkowitego zakazu aborcji. Sędzia Rehnquist wskazał, że wykonanie zabiegu przerwania ciąży przez uprawnionego lekarza nie mieści się w sferze życia prywatnego jednostki w potocznym znaczeniu słowa „prywatność”. Ponadto, zakwestionował on dokonany przez opinię większości podział czasu trwania ciąży na trzy trymetry i zróżnicowanie dopuszczalnej ingerencji władz w oparciu o ten właśnie, zdaniem sędziego Rehnquista arbitralny, podział. Sędzia ten podniósł także, że nie było intencją autorów Poprawki, aby ograniczyła ona prawo stanów do wprowadzania ograniczeń dotyczących wykonywania aborcji, i uzasadnił to twierdzenie powołując się na ustawy antyaborcyjne funkcjonujące podówczas w poszczególnych stanach.

Opis opracował Michał Araszkiewicz