POLSKI  ENGLISH

BIOETYKA / ETYKA MEDYCZNA - Kazusy
Kredyt prawem człowieka (Grameen Bank) - opis

Po katastrofalnej powodzi w Bangladeszu w 1974 r., która pociągnęła za sobą klęskę głodu, Profesor Muhammad Yunus, ówczesny dziekan Wydziału Ekonomii na Uniwersytecie w Chittagong, zdał sobie sprawę, że wykłada eleganckie teorie ekonomiczne, podczas gdy ludzie umierają na ulicach. Yunus postanowił się dowiedzieć, dlaczego ludziom pracującym po 12 godzin dziennie nie starcza na jedzenie. Wraz ze studentami zaczął więc prowadzić badania w wiejskich okolicach Chittagong, pracując m.in. nad ulepszeniem technik sadzenia ryżu. W trakcie tych badań zwrócił uwagę na pewną kobietę, która wytwarzała bambusowe stołki. Aby zrobić jeden stołek potrzebowała pożyczyć na zakup materiałów równowartość 15 centów. Po spłaceniu pośredników kobieta uzyskiwała bardzo niewielki zysk. Yunus zauważył, że owa kobieta i wielu ludzi jej podobnych mogliby znacznie poprawić swój los, gdyby tylko uzyskali lepszy dostęp do kapitału. Kierując się tą intuicją pożyczył tej kobiecie potrzebne pieniądze, a także udzielił jeszcze czterdziestu dwóm rolnikom pożyczek, których łączna kwota wynosiła równowartość 27 dolarów. Spłata pożyczonych pieniędzy nastąpiła bardzo szybko z zysków osiągniętych przez tych ludzi. Skłoniło to Yunusa do poszukiwania możliwości zastosowania tego sposobu pomocy na szerszą skalę. Tak narodziła się idea mikrokredytów.

W 1978 r. we wsi Jobra koło Chittagong został uruchomiony projekt o nazwie Grameen Bank (co w języku bengali znaczy bank wiejski), prowadzony przy Wydziale Ekonomii Uniwersytetu w Chittagong przy wsparciu Narodowego Banku Bangladeszu. W ramach tego projektu ubogim ludziom, głównie kobietom, zaoferowano możliwość uzyskania drobnych kredytów przeznaczonych na rozwój własnej przedsiębiorczości i edukację. W odróżnieniu od ofert tradycyjnych banków kredyty oferowane przez Grameen Bank nie wymagały od kredytobiorców żadnego zabezpieczenia ani pisemnej umowy. Wymagano jedynie aby kredytobiorca złożył podpis pod kwotą kredytu i aby o kredyt ubiegał się wraz z grupą innych członków swojej społeczności (zwykle w 4 osoby). Kredytu udzielano najpierw jednemu lub dwóm członkom takiej grupy, zaś kolejne osoby mogły go otrzymać pod warunkiem, że ci pierwsi zaczęli już spłacać swoje długi w tygodniowych ratach. Każdy kredytobiorca musiał również stać się współwłaścicielem Grameen Banku poprzez wykupienie niewielkiego udziału, zachęcano go również do oszczędzania i zakładania depozytów. Cały system mikrokredytów opierał się zatem na wzajemnym zaufaniu i na presji wywieranej na siebie nawzajem przez członków lokalnej społeczności.

Po kilku latach dynamicznego rozwoju Grameen Bank został w 1983 r. przekształcony w instytucję bankową. Instytucja ta wraz z jej twórcą Muhammadem Yunusem otrzymała w 2006 r. pokojową Nagrodę Nobla. W uzasadnieniu Komitet Noblowski napisał m.in.: „Znalezienie przez duże grupy społeczne sposobów na wyrwanie się z biedy jest niezbędne dla osiągnięcia trwałego pokoju. Mikrokredyt jest jednym z takich sposobów. Rozwój od podstaw służy ponadto rozwojowi demokracji i praw człowieka”. Rzeczywiście Grameen Bank w swojej działalności na rzecz ubogich kieruje się zasadą, wedle której kredyt jest jednym z praw człowieka. Jest zatem prawem, którego nie wolno nikomu odmówić jedynie z tego powodu, że jest biedny.

Klientami Grameen Banku są w 95% kobiety. Niewielka pożyczka pozwala im często na rozwinięcie działalności (drobny handel, rzemiosło), z której utrzymują siebie i swoją rodzinę. Własna zaradność umacnia w nich również poczucie własnej godności, doświadczają także więcej szacunku ze strony mężczyzn. Podobnie kredyty udzielane żebrakom (można je spłacać w dowolnym czasie i dowolnej wysokości) stanowią dla tej grupy ludzi nie tylko wsparcie finansowe ale i swoisty „zastrzyk godności”. Każdy żebrak zaciągający kredyt otrzymuje bowiem plakietkę z logo banku, świadczącą o tym, że stoi za nim szanowana instytucja.

Według stanu na koniec sierpnia 2009 r. Grameen Bank działa poprzez sieć 2559 oddziałów obsługujących 143294 centra kredytowe zlokalizowane w 84652 wsiach Bangladeszu. Przez cały okres funkcjonowania udzielił kredytów prawie 8 milionom ludzi na łączną kwotę 8,35 mld. dol. Wskaźnik spłacalności kredytów kształtuje się na poziomie 97%. Idea mikrokredytów zapoczątkowana przez Grameen Bank w Bangladeszu znajduje współcześnie uznanie także w innych krajach. W 2009 r. na świecie działało 146 instytucji udzielających kredytów według zasad Grameen Banku. Objęły one swoim zasięgiem 38 krajów, udzielając kredytów 7 milionom ludzi, z czego 94% stanowiły kobiety.

Kazus opisał Tomasz Kwarciński

[Opracowano na podstawie: E. Janikowska, Grameen Bank jako przykład przedsiębiorstwa społecznego, „Prakseologia”, nr 150/2010, s. 263-287; A. Lubowski, Recepta na biedę. Z Kąta do konta, „Polityka”,
http://www.polityka.pl/spoleczenstwo/niezbednikinteligenta/200966,1,recepty-na-biede.read
(12.12.2006);
www.grameen.com
(17.11.2010)]

Opublikowano 30 XII 2010