POLSKI  ENGLISH

BIOETYKA / ETYKA MEDYCZNA - Kazusy
Sprawa F. przeciwko F. - opis

Pozew do sądu złożył ojciec dziewczynek – 15-letniej L. i 11-letniej M. Pozwaną była ich matka. Pozew dotyczył sądowego przełamania niezgody matki na szczepienie córek szczepionką MMR (przeciwko odrze, śwince i różyczce [1]). Orzekała sędzia Lucy Theis [2].

Małżeństwo państwa F. rozpadło się po 13 latach w 2009 roku; w separacji pozostawali od 2011; rozwód uzyskali w styczniu 2013. Córki mieszkały z matką  jednak miały kontakt z panem F., spędzając z nim co drugi weekend, połowę wakacji i okazjonalnie odwiedzały go w dni powszednie.

L. za zgodą obojga rodziców zaszczepiono wkrótce po urodzeniu. W jej przypadku matka nie pozwalała na iniekcję „przypominającą” – wymagane procedurą kolejne szczepienie. Natomiast w odniesieniu do młodszej dziewczynki sprzeciw dotyczył pierwszej dawki. Na stanowisko pani F. decydujący wpływ miały doniesienia z badań kierowanych przez doktora Andrew Wakenfielda publikowane w „The Lancet”, jednym z wiodących periodyków medycznych. Wiązały one ze szczepieniami MMR przypadki autyzmu [3]. Badania autorów poddane zostały krytyce dyskwalifikującej ich rzekome ustalenia [4]. Samego zaś Wakenfielda British Medical Council postanowiła wykreślić z rejestru lekarzy [5]. Jego pracę „Lancet” usunął [6]. Formalnie biorąc studium to zatem nie istnieje, jednakże doniesienia autora znalazły szeroki oddźwięk wśród czytelników i mają nadal zwolenników (i to nie tylko laików, choć oni przeważają) [7]. Ojca, jak zeznał przed sądem (par. 4.), utwierdziło w zamiarze zaszczepienia dziewcząt wykreślenie pracy Wakenfielda, a także rekomendacja MMR przez Światową Organizację Zdrowia i obawa negatywnych zdrowotnie następstw rezygnacji ze szczepienia. Ważnym czynnikiem był nagły wybuch zachorowań na odrę w Walii, tzw. „epidemia Swansea” [8]. Rozpoczęła się w listopadzie 2012, jej zakończenie ogłoszono w lipcu 2013. W czasie jej trwania odnotowano 1219 przypadków, w których podejrzewano odrę. 88 osób hospitalizowano. Jeden dorosły pacjent zmarł.

Lucy Theis racje niezgody matki na szczepienie córek ujęła w 4 punktach:

a. pani F. kwestionowała pozytywne skutki MMR i była zaniepokojona możliwymi jej ubocznymi efektami,

b. traktując pierwotne stanowisko ojca, zgadzającego się wówczas na wstrzymanie szczepień, jako obopólną umowę, miała zastrzeżenia co do zmiany poglądów pana F. w tej kwestii,

c. niepokoiła się wpływem przymusu szczepienia na dziewczynki, szczególnie zaś na L. mającą problemy psychologiczne wymagające konsultacji,

d. martwiła się, że L. jest weganką i częściowo jej niezgoda na MMR wynikała z faktu, iż szczepionka zawiera składniki zwierzęce, np. żelatynę (par. 10).

Matka swoje stanowisko uzasadniała również i tym, że „rodzice mają prawo wybrać postępowanie, w które wierzą z głębi serca. Czuję, że obie córki rosły w przekonaniu, które przyjęły i w którym były umacniane, obecnie zaś są przymuszane do przyjęcia odmiennego poglądu bez bardziej pozytywnej pomocy i rozproszenia obaw, a przecież spis składników szczepionki nie jest satysfakcjonujący. Obie mają prawo do informacji”. Pani F. twierdziła, że nie wywierała żadnego wpływu na poglądy córek. (par. 11).

Sędzia Theis po zapoznaniu się ze sprawą zdecydowała, że M. i L. mają przedyskutować problem szczepienia z ich lekarzem rodzinnym (tak tłumaczę określenie „general practitioner”). Zarządziła także spotkania dziewcząt z Sarah Vivian, urzędniczką The Children and Family Court Advisory and Support Service (Cafcass), organizacji sprawującej pieczę nad interesami dzieci w procesach rodzinnych [9].

Po spotkaniu z M. i L. sędzia scharakteryzowała dziewczynki jako „czarujące, inteligentne, potrafiące się wysłowić i myślące”. Pytania, które jej zadawały były „wnikliwe i trafne. Obie chciały zrozumieć co się może zdarzyć” (par. 6).

L. Theis, rysując w paragrafach 9. i 10. ramy prawne przypadku, stwierdziła co następuje:

a. zarówno dla sądu, jak i rodziców najważniejsze jest dobro dzieci,

b. analogiczne sprawy były już dwakroć rozpatrywane przez sądy. W pierwszej, Re C (Welfare of Children: Immunisation), oddalono apelację matki, której sąd nakazał podanie dziecku szczepionki MMR [10]. W drugiej, LCC v. A, B, C and D, orzekała także sędzia Theis. Dotyczyła ona sporu między lokalnymi władzami a rodzicami niezgadzającymi się, z powodu obaw o autyzm, na zaszczepienie dzieci MMR. Również i w tej sprawie zapadł wyrok niekorzystny dla rodziców [11].

Sarah Vivian sporządziła dwa sprawozdania ze spotkań z M. i L. Stanowiły one ważną podstawę dla wydanego przez sąd orzeczenia. Przedstawicielka Cafcass dyskutując na spotkaniach sprzeciw M. i L. wobec szczepienia, stwierdziła, jak pisze, że obie dziewczynki znały poglądy rodziców. Na drugim ze spotkań S. Vivian skupiła się na problemie składników MMR. Starsza z dziewcząt powiedziała, że byłaby „bardzo zmartwiona, jeśliby coś takiego znalazłoby się w moim ciele”. Na pytanie co zrobiłaby, gdyby zachorowała na jedną z chorób, od których chroni MMR odpowiedziała, że poszłaby do lekarza i po lekarstwo. Co charakterystyczne nie martwiły jej składniki ewentualnego specyfiku. Bagatelizowała przebieg odry (znała ludzi, którzy „dostali wyłącznie wysypki”). Urzędniczka stwierdziła, że dziewczynki miały dostęp do informacji o szczepionce i chorobach, przed którymi chroni. Jednak nie może uznać, że wyrobiły sobie obraz pełny i właściwy o tych zagadnieniach i są przestraszone, że coś będzie wprowadzone do ich ciała. W ostatnim raporcie opisała obawy tyczące wpływu emocjonalnego, jaki na dziewczynki wywrze ich niezdolność do radzenia sobie z uzyskiwaną informacją z jednej strony, z drugiej zaś – jak się odbije na ich stanie psychicznym jawnie wyrażany lęk matki wobec skutków MMR (par 13.-14.).

Wbrew zapewnieniu pani F., przedstawicielka Cafcass w ustnym zeznaniu stwierdziła, że matka najprawdopodobniej wpływała na poglądy córek i że przejmowały one jej uczucia. Była bardzo zaniepokojona informacją uzyskaną w trakcie rozmowy, że dziewczęta mogą nie rozumieć uzyskiwanych informacji o szczepieniach. Nie sądzi także, aby miały jakąś ogólniejszą ocenę argumentów za i przeciw szczepionce. W konsekwencji należy zachować ostrożność w przypisywaniu znaczącej wagi do ich życzeń i uczuć (par. 15).

Przed podjęciem decyzji sędzia L. Theis podkreśliła, że starannie rozpatrzyła wyrażane przez L. i M. życzenia. Nie można ich bowiem – a szczególnie życzeń starszej dziewczynki – lekceważyć bez podania dobrych racji (par. 18). Sformułowała także zastrzeżenie, zgodnie z którym sąd może decydować na podstawie dowodów, którymi dysponuje w każdej partykularnej sprawie i z uwzględnieniem potrzeb związanych z dobrostanem (welfare needs) danego dziecka. Orzeczenie zapadające w tej sprawie nie może być wykorzystywane do dyktowania rozstrzygnięć w innych sytuacjach. Obecna sprawa dotyczy potrzeb związanych z dobrostanem M. i L. (par. 22).

Sędzia uznała, że otrzymanie szczepionki MMR leży w najlepiej pojmowanym interesie dziewczynek. Do konkluzji tej doszła na postawie następujących racji (par. 22):

a. wniosków płynących z raportów S. Vivian i rozmów z nią. Wynika z nich, że L. i M. są pod silnym wpływem matki i że nie chcą – godząc się na szczepienie – pogłębiać jej i tak już dużego lęku przed skutkami MMR. Nie rozumieją też w pełni stanowiska ojca, który początkowo sprzeciwiając się podaniu szczepionki, ostatecznie zmienił zdanie.

b. Argumentów S. Vivian uzasadniających wniosek o naiwności poglądów obu dziewczynek. Nie potrafiły właściwie wyważyć informacji dotyczących skuteczności MMR z obawami przed jej składnikami, przeceniając negatywne działanie tych drugich. O naiwności i zachwianiu równowagi poglądów świadczy również brak zainteresowania składnikami lekarstwa na odrę i ich wpływem na organizm.

c. Przekonania, że niezgodną z życzeniem M. i L. decyzję o podaniu im MMR usprawiedliwia dostatecznie niski „poziom zrozumienia” przez dziewczynki zagadnień związanych ze szczepieniem oraz wpływu matki na ich sprzeciw.

d. Medycznego wskazania, z którego wynika, że podanie szczepionki leży w interesie zdrowotnym dzieci, nawet jeśli ma ona jakieś negatywne skutki uboczne.

e. Obowiązku przejęcia przez sąd „odpowiedzialności rodzicielskiej” w sytuacji, gdy rodzice nie są zdolni do osiągnięcia konsensusu w kwestii dobra dziecka. Sędzia wyraziła „żal” z powodu niezgody między panią F. i jej mężem; żal tym większy, że dzieci mają „silne i stabilne” relacje z obojgiem rodziców. Wyraziła także nadzieję, że takie relacje i sumienne wypełnianie przez państwo F. ich rodzicielskich powinności mogą zagwarantować, iż skutki decyzji sądu będą właściwie rozładowywane.

Sędzia Lucy Theis zakończyła orzeczenie następująco: „Wiem, że sprawa  jest przeżywana intensywnie przez rodziców, ale teraz, gdy sąd podjął decyzję jestem głęboko przekonana, że pomimo różnic rodzice ci będą zdolni do sprawowania swoich obowiązków w sposób, który zapewni dalsze trwanie silnych i stabilnych relacji istniejących dotychczas między nimi i obiema córkami” (par. 25).

[1] Ulotka informacyjna szczepionki: http://www.doz.pl/leki/p5942-M-M-R_II_szczepionka_przeciw_odrze_swince_i_rozyczce

[2] England and Wales High Court (Family), F versus F, [2013] 2683 EWHC; http://www.familylawweek.co.uk/site.aspx?i=ed118707; Zob. też: BBC News Health, High Court orders two sisters must receive MMR vaccine, 11. 10.2013; http://www.bbc.co.uk/news/health-24493422

[3] A.J. Wakenfield i inni, Ileal-lymphoid-nodular hyperplasia, non-specific colitis, and pervasive developmental disorder in children, “Lancet”, z 28 lutego 1998; http://briandeer.com/mmr/lancet-paper.pdf

[4] Zob. między innymi: Edytoral, Wakefield’s article linking MMR vaccine and autism was fraudulent, “British Medical Journal” z 6 stycznia 2011:

http://www.bmj.com/content/342/bmj.c7452

[5] http://www.gmc-uk.org/Wakefield_SPM_and_SANCTION.pdf_32595267.pdf

[6] The Editors of The Lancet, Retraction—Ileal-lymphoid-nodular hyperplasia, non-specific colitis, and pervasive developmental disorder in children, “Lancet” z 6 lutego 2010; http://www.thelancet.com/journals/lancet/article/PIIS0140-6736%2810%2960175-4/fulltext

[7] Np.: http://www.jabs.org.uk/; czy http://faktyoszczepieniach.wordpress.com/

[8] http://wiadomosci.onet.pl/nauka/epidemia-odry-w-walii-trwa-pospieszna-akcja-szczepien/7lg1n; http://www.bbc.co.uk/news/uk-wales-23168519

[9] http://www.cafcass.gov.uk/

[10] J. Cohen, K. Branigan, Re C (Welfare of Children: Immunisation), [2003], 2 Family Law Reports, 1095, 4pb; http://www.4pb.com/case-detail/re-c-welfare-of-child-immunisation

[11] LCC v A & Ors [2011] EWHC 4033 (Fam); http://www.familylawweek.co.uk/site.aspx?i=ed118709

Opracował Kazimierz Szewczyk