BIOETYKA / ETYKA MEDYCZNA

BIOETYKA / ETYKA MEDYCZNA - Kazusy

Planned Parenthood of Central Missouri i inni v. John C. DANFORTH.
Sygn. 428 U.S. 52, 96 S. Ct. 2831.
Wyrok z dnia 1 lipca 1976 r.

OPIS OKOLICZNOŚCI SPRAWY

Dwaj lekarze praktykujący w stanie Missouri, z których jeden wykonywał zabiegi przerwania ciąży a drugi nadzorował wykonywanie takich zabiegów, zaskarżyli, wraz z organizacją non-profit „Planned Parenthood”, przepis ustawy aborcyjnej stanu Missouri definiujący pojęcie zdolności płodu do przeżycia, a także inne przepisy tej ustawy. Zgodnie z zaskarżonymi regulacjami:

- „zdolność do przeżycia” została określona jako „taki stopień rozwoju płodu, w którym możliwe jest dalsze życie nienarodzonego poza organizmem matki, przy zastosowaniu naturalnych lub sztucznych systemów wspierających”,

- kobieta, która domaga się wykonania zabiegu przerwania ciąży w ciągu jej pierwszych 12 tygodni winna była podpisać oświadczenie, że wyraża zgodę na wykonanie tego zabiegu,

- konieczna była ponadto pisemna zgoda męża kobiety, chyba że lekarz stwierdzi, że ciąża zagraża życiu kobiety,

- jeżeli niezamężna kobieta nie ukończyła 18 roku życia, konieczna była pisemna zgoda jej rodziców lub opiekunów,

- jeżeli lekarz nie dołożył profesjonalnej staranności, by ratować życie płodu, popełniał przestępstwo nieumyślnego spowodowania śmierci,

- jeżeli dziecko przeżyło próbę wykonania zabiegu, przechodziło po urodzeniu pod opiekę państwa, zaś rodzice tracili w stosunku do niego uprawnienia rodzicielskie,

- wykonanie aborcji poprzez zatrucie mającego więcej niż 12 tygodni płodu roztworem soli (metoda stosowana w latach 70 XX wieku) zostało określone jako „szkodliwe dla zdrowia matki”,

- na lekarzy wykonujących zabiegi przerwania ciąży zostały nałożone uciążliwe obowiązki dokumentacyjne i archiwizacyjne.

Sąd Okręgowy podtrzymał zaskarżone przepisy z wyjątkiem przepisu przewidującego odpowiedzialność lekarza za nieumyślne spowodowanie śmierci płodu z uwagi na niedochowanie profesjonalnej staranności. Zdaniem Sądu Okręgowego przepis ten należało uznać za zbyt szeroki, ponieważ dotyczył on również sytuacji wykonania zabiegu przerwania ciąży w pierwszym trymestrze ciąży, co – zgodnie z wyrokiem Roe v. Wade – jest legalne. Powodowie odwołali się do Sądu Najwyższego Stanów Zjednoczonych.

ROZSTRZYGNIĘCIE SĄDU

Sąd Najwyższy w opinii przygotowanej przez sędziego Blackmuna stwierdził, co następuje:

1) Definicja „zdolności do przeżycia” zawarta w ustawie jest niesprzeczna z rozstrzygnięciem Roe v. Wade, a w szczególności nie jest istotne, że ustawa stanu Missouri nie nawiązuje do podziału czasu trwania ciąży na trzy trymestry.

2) Wymóg wyrażenia pisemnej zgody na przerwanie ciąży przez kobietę nie może być uznany za niekonstytucyjny. Jest to procedura standardowo stosowana przy operacjach chirurgicznych i ma na celu stwierdzenie, że kobieta podejmuje decyzję w sposób niezakłócony.

3) Wymóg wyrażenia zgody na zabieg również przez męża należy uznać za niekonstytucyjny. Sąd, mając na uwadze interes męża w tym, aby żona urodziła jego dziecko, stwierdza jednocześnie, że przyznanie mężowi prawa wiążącego sprzeciwu wobec decyzji żony prowadziłoby do zniweczenia jej prawa, określonego w sprawie Roe v. Wade.

4) Z podobnych powodów należy uznać za niekonstytucyjny wymóg udzielenia zgody przez rodziców małoletniej ciężarnej.

5) Zakaz wykonywania przerwania ciąży poprzez zatrucie płodu roztworem soli jest niekonstytucyjny, ponieważ z uwagi na powszechność stosowania tej metody, zakaz taki stanowiłby nadmierne ograniczenie dostępności zabiegu (argumentacja Sądu straciła w tym zakresie aktualność, ponieważ metoda ta nie jest już aktualnie stosowana).

6) Obowiązki archiwizacyjne i dokumentacyjne nie są niezgodne z Konstytucją, w szczególności dlatego, że mogą służyć pozyskiwaniu informacji pomagających chronić zdrowie matek.

7) Przepis penalizujący niedochowanie należytej staranności profesjonalnej w zakresie ochrony życia płodu jest oczywiście niekonstytucyjny, ponieważ nie rozróżnia faz rozwoju płodu, istotnych z uwagi na rozstrzygnięcie Roe v. Wade.

Sąd nie odniósł się do innych kwestii podniesionych przez skarżących.

ZDANIA ODRĘBNE

Sędzia Stewart poparł opinię większości, prezentując dodatkową argumentację, a w szczególności zauważając, że kwestia praw ojca do posiadania dziecka, w sytuacji w której zostało ono już poczęte, wymaga więcej uwagi, niż zostało jej poświęcone w uzasadnieniu wyroku. Do sędziego Stewarta dołączył sędzia Powell.

Sędzia White, poparty przez sędziego Rehnquista, złożył opinię częściowo zgodną, a częściowo niezgodną z opinią większości. Skrytykował on wyrok z uwagi na możliwość naruszenia przezeń praw ojca nienarodzonego dziecka. Sędzia White stwierdził również, że odebranie rodzicom możliwości zablokowania decyzji małoletniej ciężarnej o wykonaniu zabiegu może prowadzić do ochrony decyzji niedojrzałych i nieroztropnych. Sędzia White wskazał, że stany mogą kształtować politykę w zakresie dostępnych metod przerwania ciąży i dlatego też stan Missouri mógł zakazać stosowania metody zatrucia płodu roztworem soli. Zdaniem sędziego, Sąd popełnił błąd uchylając przepis przewidujący karę dla lekarza, który nie dochowuje staranności, by chronić życie płodu, ponieważ przepis ten odnosi się oczywiście tylko do tego okresu ciąży, w którym płód jest już zdolny do życia poza organizmem matki. Sędzia White poparł rozstrzygnięcie Sądu w zakresie, w którym Sąd oddalił zaskarżenie.

Sędzia Stevens również złożył opinię częściowo zgodną, a częściowo niezgodną z opinią większości. Nie zgodził się z rozstrzygnięciem w tym zakresie, w jakimi uchyliło ono przepis przewidujący wyrażenie zgody na zabieg przez rodziców. Z uwagi na fakt, że zgoda rodziców jest konieczna do skutecznego podjęcia decyzji innego typu przez małoletniego, tym bardziej winna ona mieć miejsce w przypadku poddania się tak poważnemu zabiegowi medycznemu.

Opis opracował Michał Araszkiewicz