BIOETYKA / ETYKA MEDYCZNA

BIOETYKA / ETYKA MEDYCZNA - Kazusy

Sąd rozpatrujący sprawę Bellah kontra Greenson orzekł, że specjalista od zdrowia psychicznego nie miał obowiązku ostrzeżenia osób bliskich pacjentki, iż wykazuje ona tendencje samobójcze. Zdaniem sądu wyrok w sprawie Tarasoff dotyczył wyłącznie sytuacji, w której klient wysuwa groźby pod adresem osób trzecich. Obecnie obowiązek ochrony, w tym ostrzegania jeżeli istnieje taka możliwość, rozszerza się również na sytuację tendencji samobójczych klienta. W kodeksach etyczno-zawodowych skierowanych zarówno do psychologów, jak i psychoterapeutów, znaleźć można zapisy mówiące o konieczności złamania tajemnicy zawodowej w momencie zagrożenia życia lub zdrowia własnego klienta lub osób trzecich. Przykładowo: Kodeks Etyczno-Zawodowy Psychologa Polskiego Towarzystwa Psychologicznego stanowi, że „[p]sychologa obowiązuje przestrzeganie tajemnicy zawodowej. Ujawnienie wiadomości objętych tajemnicą zawodową może nastąpić jedynie wtedy, gdy poważnie zagrożone jest bezpieczeństwo klienta lub innych osób.” (Zasada 21) Z kolei Kodeks Etyczny Psychoterapeuty Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego podkreśla, że „[t]ajemnica terapii może być uchylona jedynie wtedy, kiedy przemawia za tym dobro wyższe (np. w przypadku poważnego zagrożenia życia tub zdrowia innych lub życia pacjenta) (…).” (Zasada III.1.4.)

Problematyka poufności i kwestie uchylania tajemnicy zawodowej prowadzą do najtrudniejszych dylematów z którymi mogą spotkać się psychoterapeuci podczas codziennej pracy (Blanck, Bellack, Rosnow, Rotheram-Borus, 1992; Stepulak, 1999a, 1999b). Pomaganie klientowi, który przejawia myśli czy tendencje samobójcze może być dla psychoterapeuty zadaniem wyczerpującym pod kątem intelektualnym i emocjonalnym. Terapeuta musi zachowywać równowagę pomiędzy: (1) zapewnieniem klientowi poufności i bezpieczeństwa, czyli zachowaniem w tajemnicy wszystkich informacji, które przekazał mu klient podczas sesji terapeutycznej a zapewnieniem mu bezpieczeństwa, oraz (2) przesadną reakcją na – być może – jedynie próbę zwrócenia uwagi na powagę swojej sytuacji ze strony klienta a zbagatelizowaniem uczuć klienta, którego myśli mogą przerodzić się w niebezpieczne dla zdrowia i życia działanie (Shillito-Clarke, 2005). Dodatkowo proces terapeutyczny osoby z tendencjami samobójczymi wymaga od terapeuty zmierzenia się z jego przekonaniami dotyczącymi autonomii drugiej osoby czy uczuć związanych z problematyką śmierci, sensem życia, odpowiedzialności za osoby trzecie.

Napięcie emocjonalne towarzyszące psychoterapeucie w pracy z osobami sygnalizującymi zamiary samobójcze jest na tyle duże, iż terapeuta powinien pomyśleć o zwiększeniu częstotliwości spotkań z superwizorem. Ułatwi to m.in. ocenę ryzyka zagrożenia – superwizor pomoże we wskazaniu tych momentów w procesie terapeutycznym, które powinny budzić niepokój terapeuty (Toeplitz-Winiewska, 2009). Co więcej, świadomość rozszerzenia odpowiedzialności oraz poczucie, że nie jest się osamotnionym w trudnej sytuacji terapeutycznej, zwiększa poczucie bezpieczeństwa terapeuty, co korzystnie przekłada się na skuteczność udzielanej przez psychoterapeutę pomocy. Shillito-Clarke (2005, s. 74) trafnie zauważa, że „[p]raca z potencjalnymi samobójcami nie jest dobrym momentem na manifestowanie heroizmu i wszechmocy.” Zwraca również uwagę, że terapeuta nie powinien uciekać przed rozmową o śmierci i samobójstwie: poruszanie takich zagadnień wspólnie z klientem nie zwiększa prawdopodobieństwa popełnienia przez niego samobójstwa – raczej sprawia, że klient ma poczucie, iż jest w bezpiecznej, pełnej zaufania relacji, w której jego problemy zostaną wysłuchane i potraktowane poważnie. Zaufanie jakie rodzi się w relacji terapeutycznej jest niezwykle ważne w przypadku pracy z klientem wykazującym tendencje samobójcze.

Koocher i Keith-Spiegel (2008) podkreślają, że praca z potencjalnymi samobójcami wymaga od terapeuty niezwykłe dokładnego rozważania słów klienta oraz refleksji nad wydarzeniami mającymi miejsce podczas sesji. Terapeuta powinien także prowadzić dokładne notatki, które stanowić mogą dowód na słuszność podjętej przez niego decyzji o np. uchyleniu tajemnicy zawodowej i wyjawieniu rodzinie klienta informacji o jego tendencjach samobójczych. Psychoterapeuta powinien również posiadać odpowiednie kompetencje do pracy z tego typu klientami. W serii artykułów w „Science” badacze tacy jak Miller (2006a, 2006b, 2006c) zwracali uwagę na odmienność kulturową w sygnalizowaniu zamiaru popełnienia samobójstwa – np. w kulturze chińskiej chętniej wyraża się problemy emocjonalne w kategoriach somatycznych: pacjent mówi więc o bólach odczuwanych w sercu zamiast o przygnębieniu i braku poczucia sensu życia. Psychoterapeuta ma także obowiązek orientowania się w wymogach prawnych dotyczących kwestii związanych z samobójstwem (np. w brytyjskim prawie przestępstwem jest pomaganie drugiej osobie w popełnieniu samobójstwa – por. Shillito-Clarke, 2005).

Literatura cytowana:

• Koocher, G.P., Keith-Spiegel, P. (2008). Ethics in psychology and the mental health professions. Oxford: Oxford University Press [Psychological Assessment: Testing Tribulation str. 227 - 261].

• Shillito-Clarke, C. (2005). , Jak powinienem postąpić, kiedy osoba, z którą pracuję, sygnalizuje poważne zamiary popełnienia samobójstwa? Jakie problemy należy wziąć pod uwagę?, tłum. E. Zaremba-Popławska [w:] Co wolno, a czego nie wolno terapeucie. Zagadnienia etyczne w pytaniach i odpowiedziach, C. Jones, C. Shillito-Clarke, G. Syme, D. Hill, R. Casemore, L. Murdin (red.). Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, s. 72 - 75.

• Moline, M.E., Williams, G.T., Austin, K.M. (1998). Documenting Psychotherapy. Essentials for Mental Health Practitioners. Sage Publications.

• Toeplitz-Winiewska, M. (2009). Udzielanie pomocy psychologicznej [w:] Etyka zawodu psychologa, J. Brzeziński, B. Chyrowicz, W. Poznaniak, M. Toeplitz-Winiewska (red.), Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, s. 235 - 263.

• Miller, G. (2006a). China: Healing the metaphorical heart. Science, 311, 462-463.

• Miller, G. (2006b). A spoonful of medicine – And a steady diet of normality. Science, 311, 464-465.

• Miller, G. (2006c). The unseen: Mental illness’s global toll. Science, 311, 458-461.

Literatura rozszerzająca:

• Tryjarska, B. (2004). Podstawowe zasady etyczne w psychoterapii [w:] Praktyka psychologiczna w świetle standardów etycznych, J. Brzeziński, M. Toeplitz-Winiewska (red.), Academica Wydawnictwo SWPS, Warszawa, s. 117 - 131.

• Joseph, D.I., Onek, J., Goldstein, M.M. (2009). Confidentiality. W S. Bloch i S.A. Green (red.), Psychiatric ethics (4th edition). Oxford: Oxford University Press.

• Fiutak, A., Dąbrowski, J. (2012). Udzielanie pomocy terapeutycznej. Aspekty prawne. Warszawa: Wydawnictwo Difin.

• Toeplitz-Winiewska, M. (2009). Dokumentacja psychologiczna [w:] Etyka zawodu psychologa, J. Brzeziński, B. Chyrowicz, W. Poznaniak, M. Toeplitz-Winiewska (red.), Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, s. 197-205.