BIOETYKA / ETYKA MEDYCZNA

BIOETYKA / ETYKA MEDYCZNA - Kazusy

Diagnoza psychiatryczna ma na celu rozpoznanie zaburzenia na które wskazują opisywane przez pacjenta objawy, opracowanie planu leczenia oraz wydanie opinii psychiatrycznej, np. na potrzeby sądu (niepoczytalność / poczytalność oskarżonego w chwili dokonywania przestępstwa). Proces diagnozowania nie należy do najłatwiejszych etapów profesjonalnej pomocy pacjentowi, gdyż psychiatra musi wykazywać się empatią i cierpliwością (Bilikiewicz, 2002), oraz wpływ wydanej opinii może mieć dalekosiężne skutki dla osoby diagnozowanej. W związku z tym psychiatra ma obowiązek zapewnić takie warunki przeprowadzania diagnozy, aby udało mu się uzyskać wynik możliwie najlepiej oddający stan psychiczny osoby diagnozowanej. Diagnoza powinna być postawiona na podstawie odpowiedzi pacjenta na pytania zadawane przez psychiatrę, obserwacji zachowania pacjenta oraz wyników narzędzi diagnostycznych takich jak np. test inteligencji (Bilikiewicz, 2002; Brzeziński, 2009). Pomimo zastosowania się do tych wytycznych zawsze istnieje ryzyko popełnienia błędu nawet przez bardzo doświadczonych diagnostów.

W przypadku wszelkich spraw dotyczących diagnozowania na potrzeby sądu, szczególnie gdy diagnoza ta może zaważyć na życiu oskarżonego, pojawiają się spory psychiatrów odnośnie roli przedstawiciela ich zawodu w takiego typu diagnozie. Przywołując pokrótce debatę psychiatrów amerykańskich z roku 1997 (debata, 1997), zauważyć można dwa przeciwne stanowiska: (1) zwolennicy brania udziału psychiatrów w diagnozowaniu na potrzeby orzeczenia o poczytalności w kontekście kary śmierci oraz (2) przeciwnicy takiego wykorzystywania umiejętności zawodowych psychiatrów. Ci pierwsi (por. np.: Appelbaum) argumentują, że niezgodne z tyką zawodową byłoby odebranie oskarżonemu możliwości diagnozy, która następnie mogłaby wpłynąć na zmianę czy złagodzenie wyroku sądu. Być może oskarżony cierpi na zaburzenie lub jego poziom umysłowy nie pozwolił mu na jasną ocenę sytuacji w czasie dokonywania zbrodni. Tym bardziej więc nie zrozumie zasadności zasądzonego mu wyroku. Przeciwnicy (por. np.: Freedman) uważają, że psychiatra nie może być spostrzegany jako „pomocnik kata”, nie powinien brać udział w działaniach mogących doprowadzić do śmierci pacjenta, gdyż jest to niezgodne z etyką jego zawodu.

O ile spory dotyczące roli psychiatry w diagnozie na potrzeby sądu nie zostały do dzisiaj rozstrzygnięte, o tyle środowisko specjalistów od zdrowia psychicznego jest jednogłośne w sprawach takich jak Hall kontra Stan Floryda: wydawanie wyroku śmierci na podstawie wyniku jednego testu inteligencji jest ogromnym nieporozumieniem oraz niezrozumieniem istoty diagnozy psychiatrycznej. Amerykańskie Towarzystwo Psychologiczne argumentuje (Hall v. Florida, APA’s position), że wyczerpująca diagnoza wymaga jednoczesnej analizy zdolności intelektualnych oraz adaptacyjnych. System, który diagnozując poziom intelektualny oskarżonych nie bierze pod uwagę innych wskaźników poza liczbowym wynikiem testu inteligencji, oparty jest na niezrozumieniu kryteriów diagnostycznych, narusza profesjonalne normy psychiatryczne. Jednocześnie APA podkreśla, że powoływanie się na wyniki testu psychologicznego musi uwzględniać możliwość błędu pomiaru. Jak zauważa Brzeziński (2009) wynik w Skali Inteligencji WAIS-R (PL) należy rozpatrywać w kontekście błędu wielkości +/- 7 punktów. Nie ma więc możliwości, aby orzec, że osoba o poziomie inteligenci 71 punktów może być skazana na karę śmierci, gdyż jej iloraz inteligencji sytuuje się powyżej 70 punktów. APA podkreśla, że niepełnosprawność intelektualna to nie wynik liczbowy, ale pewien stan zdolności umysłowych, tak więc opieranie diagnozy na samym wyniku testu może mieć fatalne konsekwencje dla osoby diagnozowanej oraz narusza 8 poprawkę do Konstytucji Stanów Zjednoczonych (konstytucyjny zakaz stosowania kar okrutnych).

Podsumowując, specjalista od zdrowia psychicznego diagnozujący poziom ilorazu inteligencji na potrzeby sądu, bierze na siebie ogromną odpowiedzialność, gdyż sformułowana przez niego końcowa opinia może zaważyć na dalszym życiu klienta.

Literatura cytowana

• Appelbaum Paul, Freedman Alfred, Hartmann Lawrence, Hoge Steven K. – debata, Psychiatric News, 1997

• Bilikiewicz, A. (2002). Diagnostyka psychiatryczna. W A. Bilikiewicz, S. Pużyński, J. Rybakowski, J. Wciórka (red.), Psychiatria. Tom I. Wrocław: Elsiever Urban & Partner.

Literatura rozszerzająca

• Gutheil, T.G. (2009). Ethics and forensic psychiatry. W S. Bloch i S.A. Green (red.), Psychiatric ethics (4th edition). Oxford: Oxford University Press.

• Świtaj, P. (2009). Rola diagnozy psychiatrycznej w procesie stygmatyzacji osób z zaburzeniami psychicznymi. Postępy Psychiatrii i Neurologii; 18 (4): 377-386.

• Kazus Atkins v. Virginia (2002) [link do kazusu w INCET]

• Mental Illness and the Death Penalty – witryna internetowa organizacji Death Penalty Information Center

• Miller, K.S. (1993). Executing the Mentally Ill: The Criminal Justice System and the Case of Alvin Ford. SAGE Publications.

• Pobocha, J. (2010). Opiniowanie w zaburzeniach psychicznych – błędy i trudności. Orzecznictwo Lekarskie, 7(1): 50-60.