BIOETYKA / ETYKA MEDYCZNA

BIOETYKA / ETYKA MEDYCZNA - Kazusy

W opisanym wyżej eksperymencie doszło do co najmniej dwóch naruszeń zasad etyki badań naukowych: złamanie zasady uzyskiwania świadomej zgody na udział w badaniach oraz narażenie osób badanych na cierpienie psychiczne, jak również fizyczne.

Uczestnicy eksperymentu nie zostali poinformowani o fakcie, że biorą udział w badaniu. Wprowadzenie w błąd uczestnika badań implikuje niemożność wyrażenia przez niego świadomej zgody na udział w eksperymencie – jeden z elementów świadomej zgody (Beauchamp, Childress, 2013) stanowi podanie pacjentowi wszystkich informacji dotyczących procedury eksperymentalnej. Pogwałcenie zasady uzyskiwania świadomej zgody implikuje brak szacunku dla wartości, jaką jest autonomia uczestnika badań. Warto dodać, iż w świetle Kodeksu Etyczno-Zawodowego Psychologa Polskiego Towarzystwa Psychologicznego, dzieci jako uczestnicy badań zaliczane są do tzw. grup wrażliwych, czyli grup, które ze względu na swój status (tu zależność od osób dorosłych oraz mniejszą zdolność poznawczą do wyrażenia sprzeciwu wobec procedury badawczej) powinny być traktowane ze szczególną troską. Co więcej, KEZP wyraźne podkreśla, iż: „[p]odstawową zasadą psychologa w pracy z osobami małoletnimi jest ich dobro, co oznacza, że osoby te w kontaktach z psychologiem maja prawa niż klienci dorośli.” oraz „[p]sycholog ma moralny obowiązek stać w obronie praw małoletniego. Psycholog ma prawo i też obowiązek respektować decyzję małoletniego jako osoby ludzkiej w zakresie kontaktów z nim.” (KEZP, zasada 19) Badacz angażujący osoby nieletnie do badań nie może zapominać o uzyskaniu zgody ich opiekunów prawnych.

Z procedurą wyrażania świadomej i dobrowolnej zgody na udział w badaniu łączy się kwestia narażania osób badanych na przeżywanie wstydu czy cierpienia. Ograniczenia nałożone na badacza KEZP określa słowami: „Psycholog nie podejmuje badań, które mogłyby narazić osoby uczestniczące na cierpienia lub utratę cenionych wartości.” (zasada 33), natomiast kodeks etyczny Amerykańskiego Towarzystwa Psychologicznego poucza badaczy, aby chronili uczestników badań przed dyskomfortem psychicznym i fizycznym oraz podkreśla, że nieetyczne jest narażanie osób badanych na doświadczania bólu, lęku czy wstydu.

Literatura cytowana:

• Sherif, M., Harvey, O.J., White, B.J., Hood, W.R., Sherif, C.W. (1954/1961). Intergroup Conflict and Cooperation: The Robbers Cave Experiment. Norman, OK: University of Oklahoma. Dostęp: Classics in the History of Psychology.

• Sherif, M., Harvey, O.J., White, B.J., Hood, W.R., Sherif, C.W. (1961/1988). The Robbers Cave experiment: Intergroup conflict and cooperation. Middletown, CT: Wesleyan University Press.

• Beauchamp, T.L., Childress, J.F. (1996). Zasady etyki medycznej (tłum. W. Jacórzyński). Warszawa: Wydawnictwo Książka i Wiedza.

• APA, American Psychological Association. Ethical Principles of Psychologists and Code of Conduct.

• PTP, Polskie Towarzystwo Psychologiczne, Kodeks Etyczno-Zawodowy Psychologa.

Literatura rozszerzająca:

• Brzeziński, J. (2009). Psycholog wobec osób uczestniczących w badaniach psychologicznych – między poprawnością metodologiczną a poprawnością etyczną. W J. Brzeziński, B. Chyrowicz, W. Poznaniak i M. Toeplitz-Winiewska, Etyka zawodu psychologa (s. 115-146). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.